Γενικές Πληροφορίες για Έντομα

Το χιτίνινο περίβλημα των εντόμων αποτελείται από τρία μέρη:

• ΔΕΡΜΙΔΑ (cuticula): άβιο στρώμα
• ΥΠΟΔΕΡΜΙΔΑ: μονόστιβο έμβιο επιθήλιο κυττάρων
• ΒΑΣΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΗ: υμένιο ‘’κολλημένο’’ στην υποδερμίδα

Στοματικά Μόρια: Καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο αυτό προσβάλλει τα διάφορα ενδιαιτήματα. Πληροφορίες για βιολογία του, ζημιές & καταπολέμησή του.

• Μασητικού τύπου
• Μυζητικού τύπου

Μεταμόρφωση: ένα μοναδικό χαρακτηριστικό των εντόμων

• Αμετάβολα: έντομα που αναπτύσσονται χωρίς μεταμόρφωση
• Ετερομετάβολα: έντομα που αναπτύσσονται με ατελή μεταμόρφωση
• Ολομετάβολα: έντομα που αναπτύσσονται με πλήρη μεταμόρφωση

Γενικές Πληροφορίες για Τρωκτικά

Kigdom: Animalia
Phylum: Chordata
Class: Mammalia
Order : Rodentia

Διατροφικές συνήθειες:

• Φυτοφάγα,
• Παμφάγα,
• Αρπακτικά (λίγα είδη)

Υψηλή αίσθηση της ακοής, της οσμής αλλά και της αφής. 
Πολλές γενεές ανά έτος

Γενικές Πληροφορίες για άλλους επιβλαβείς οργανισμούς

Αράχνες

• Πρόσωμα - Οπισθόσωμα
• 40.000 είδη
• Τα περισσότερα είδη ακίνδυνα για τον άνθρωπο
• Latrodectus tredecimguttatus ευρωπαικό είδος με σοβαρά τοξικά συμπτώματα

Ακάρεα

• Ανήκουν στα Aραχνίδια.
• Κοινά χαρακτηριστικά με τα έντομα: κατασκευή του εξωτερικού σκελετού
• Διαφορές : κεφαλοθώρακα, και τέσσερα ζεύγη ποδών, αντί τριών που έχουν τα έντομα.
• Αρκετά είδη προσβάλλουν φυτά, αποθηκευμένα προϊόντα, ζώα και τον άνθρωπο.
• Περνούν από τέσσερα διαδοχικά στάδια αναπτύξεως: ωό, νεαρή προνύμφη, νύμφη (διαθέτει τρία ζεύγη ποδών) και τέλειο.

Μυριάποδα

• Μέγεθος: 0,25mm μέχρι 30cm
• Ζουν σε χερσαία περιβάλλοντα και κάποια σε οικοσυστήματα γλυκών νερών.
• Φυτοφάγα, σαπροφάγα, θηρευτές, αποικοδομητές, παράσιτα
• Διαχειμάζουν μέσα σε σπίτια κατά ομάδες,
• 20-300 αυγά το χρόνο, ανάλογα την υγρασία και τη θερμοκρασία
• Πολλά μυριάποδα παράγουν επιβλαβές εκκρίσεις (συχνά benzoquinones) οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν προσωρινό οίδημα και αίσθηση τσιμπήματος.

Πτηνά

• Όχληση
• Μεταφέρουν το Dermanyssus gallinae το οποίο είναι εκτοπαράσιτο που ανήκει στα Ακάρεα

Γενικές πληροφορίες για Βιολογία – Σημασία

Ορισμός Παράσιτου

• Κάθε οργανισμός (βακτήριο, μύκητας, φυτό ή ζώο) το οποίο επιφέρει αρνητικές συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου καθώς και στην οικονομία (τροφή).
• Γενικά όμως κάθε οργανισμός που δεν επιθυμούμε να είναι γύρω μας (που επηρεάζουν την άνεσή μας και την αισθητική μας)
• Η γνώση του βιολογικού κύκλου και των διατροφικών συνηθειών των παράσιτων αποτελεί σημαντικό εφόδιο για την καταπολέμησή τους.

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (1)

Έντομα Αποθηκών

Χαρακτηριστικά:

• Βαδίζουν ή πετούν
• Μετακινούνται μέσω του διεθνούς εμπορίου με το προϊόν (έντομα ‘’ταξιδιώτες’’)
• Χρησιμοποιούν σειρά καταφυγίων και συνθηκών για να επιζήσουν για πολλά χρόνια
• Σχήμα: στενά, μικρά, πεπλατυσμένα
• Σε καταφύγια αποφεύγουν την άμεση έκθεση σε εντομοκτόνα (ανθεκτικότητα) και φυσικούς εχθρούς

Ζημιές:

• Ποσοτική ζημιά
• Ποιοτική ζημιά
• "Ψυχολογική" ζημιά
• Οικονομική ζημιά μέσω των κανόνων διακίνησης και εμπορίας

Ξυλοφάγα έντομα

Τα ξυλοφάγα έντομα είναι τα έντομα που τρέφονται από το ξύλο.

• Είδη που προσβάλλουν το ξύλο των δένδρων σε εξωτερικούς χώρους (δάση, αγρούς)
• Είδη που προσβάλλουν το ξύλο των κατοικημένων χώρων
• Είδη που προσβάλλουν και τις δύο κατηγορίες ξύλου

Σκοπός των ξυλοφάγων: κατανάλωση της κυτταρίνης (κυρίως). Διαθέτουν τα κατάλληλα ένζυμα (υδρολυτικά) σε σίελο, πεπτικό σύστημα.

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (2)

Δίπτερα Υγειονομικής Σημασίας

• Αιμομυζητικά
• Μυϊάσεις
• Μη αιμομυζητικά

Κουνούπια (Culicidae)

• Σημαντικότερα αιμομυζητικά αρθρόποδα
• Κοσμοπολίτικα
• > 2500 είδη
• Απαραίτητη η ύπαρξη νερού

Στάδια ανάπτυξης:

• Ωά (eggs)
• Προνύμφη (larva)
• Νύμφη (pupa)
• Ακμαίο (adult, imago)

Yποοικογένειες:

• Anophelinae (υπάγεται το γένος Anopheles είδη του οποίου μεταδίδουν την ελονοσία),
• Culicinae (υπάγονται τα γένη Aedes, Culex καθώς και τα Culiceta, Psorophora και Mansonia),
• Toxorhynchitinae Υπάγοντα μη αιμομυζητικά είδη, οι προνύμφες των οποίων θεωρούνται ωφέλιμες επειδή είναι αρπακτικές άλλων προνυμφών των Culicidae.

Aedes (Stegomyia) albopictus (το κουνούπι «τίγρης» )

Σώμα και πόδια με λευκές και μαύρες ταινίες .
Είναι ικανό να μεταδώσει στον άνθρωπο,τουλάχιστον 22 ιώσεις:

• 4 οροτύπους του δάγκειου πυρετού,
• ιώσεις που προκαλούν φλεγμονές του εγκεφάλου
• νηματώδεις φιλαριάσεων π.χ. Dirofilaria immitis.

Μύγες (Diptera)

• Στοματικά όργανα :μυζητικά με προβοσκίδα
• Εναπόθεση ωών σε υγρά μέρη και κατά προτίμηση σε αποσυντιθέμενες ύλες. 2000 ωά / γονιμοποίηση
• Χρόνος εκκόλαψης προνυμφών: 8 ώρες - 3 ημέρες (εξαρτάται από θερμοκρασία)
• Η μύγα ζει γύρω στις 40 ημέρες
• Διατροφή:υγρά φυτικά υλικά σε αποσύνθεση&ακαθαρσίες
• Φορέας μικροβίων:άφθονες τρίχες στα πόδια της

Σημαντικά είδη:

• Οικιακή Μύγα (Musca domestica)
• Μικρή οικιακή μύγα (Fannia canicularis)

Σκνίπες (Psychodidae)

• Οι φλεβοτόμοι (σκνίπες) ζουν κυρίως σε θερμά κλίματα.
• Γεννούν τα ωά τους και φωλιάζουν σε σκοτεινά και υγρά μέρη , σε ρωγμές τοίχων
• και σε κόπρανα ζώων.
• Πλήττουν αγροτικές και ημιαστικές περιοχές .
• Μεταδίδουν την λεϊσμανίαση, (καλα-αζάρ) από τα πιο συχνά λοιμώδη νοσήματα των σκύλων στην Ελλάδα που προκαλεί το πρωτόζωο Leishmania infantum.

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (3)

Κοριοί (Hemiptera: Cimicidae) bedbugs

• Κυρίως το Cimex lectularius ενώ έχουν βρεθεί και άλλα είδη (Cimex hemipterus κα)
• Ετερομετάβολα: ωό- νύμφη- ακμαίο
• Δεν μένουν στον άνθρωπο παρά μόνο για να τραφούν
• Αδρανή κατά τη διάρκεια της ημέρας
• Καταφύγια: σκοτεινές ξηρές θέσεις πχ ραφές στρωμάτων και κρεβάτια
• Ασιτία έως και 550 ημέρες
• Σημαντική η θερμοκρασία (28-32 οC) και η υγρασία (75-80%)

Ψύλλοι (Siphonaptera: Pulicidae) fleas

• Πολλά είδη, κυρίως σε θηλαστικά αλλά και σε πτηνά, κυρίως τα γένη Pulex και Xenopsylla
• Ολομετάβολα: ωό- προνύμφη- pupa- ακμαίο
• Κύκλος ζωής μπορεί να φτάσει και τους 20 μήνες
• Αποφεύγουν φως
• Καταφύγια: τρίχωμα ή φτερά ζώων, σε ανθρώπους κάτω από τα ρούχα ή μέσα στα κρεβάτια.
• Δεν έχουν αποκλειστικό ξενιστή
• Μπορούν να αντέξουν 6 μήνες και παραπάνω σε ασιτία
• Πηδούν έως και 20cm.

Ψείρες (Anoplura: Pediculidae)

• Επιμονή στην απομύζηση αίματος - Μυζούν αίμα σε όλα τα στάδιά τους
• Ευρύτατη γεωγραφική διασπορά
• Πολύ σκληρό και ανθεκτικό σώμα
• Απουσία φυσικών εχθρών - Πολλούς ξενιστές
• Μακροβιότητα (ζουν μέχρι 14 χρόνια)
• Μεγάλη αναπαραγωγική ικανότητα. Γεννούν μέχρι 18000 αυγά. Σε αρκετά είδη παρατηρείται παρθενογένεση.
• Η προσβολή από ψείρες = φθειρίασις (pediculosis)

Κυριώτερα είδη Ψειρών:

• Pediculus humanus capitis κεφαλής
• Pediculus humanus corporis ανθρώπου
• Phthirus pubis εφηβαίου

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (4)

Κατσαρίδες (Dictyoptera: Blattidae)

Σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης

• Βρέθηκαν και σε απολιθώματα. Ζούσαν πριν από 300 εκ. χρόνια και πλέον
• Είναι έντομα παμφάγα
• Από τα 3500 (6 Οικογένειες), μόνο δέκα είδη απασχολούν τη Δημόσια Υγεία.
• Η Ωοθήκη ή Ωόσακκος φέρει τα ωά (αυγά) σε προστατευτική μεμβράνη (θήκη) που είναι πολύ ανθεκτική στα εντομοκτόνα σε σχέση με τα τέλεια έντομα

Είδη

• Blatta orientalis (Κατσαρίδα της Ανατολής)
• Blatella germanica (Γερμανική κατσαρίδα)
• Periplaneta americana (Aμερικανική Κατσαρίδα) : Τα τέλεια πετούν
• Supella longipalpa (Κατσαρίδα με καστανή ταινία)

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (5)

Μη αιμομυζητικά Υμενόπτερα

Μέλισσες

• Έντομο πολύτιμο: επικονίαση,μέλι, κερί, (καλλυντικά), δηλητήριο (φάρμακο για αρθριτικά) γύρις, πρόπολις, βασιλικός πολτός κ. ά.
• Tριχωτές και δεν έχουν έντονη σύσφιξη (μίσχο) πριν την κοιλία τους.
• Δεν κεντρίζει εύκολα,παρά μόνον όταν απειλείται η ζωή της.

Σφήκες

• Λιγοστό ή καθόλου τρίχωμα
• Κάνουν κι αυτές κοινωνίες αλλά κατά πολύ μικρότερες.
• Η σφήκα, σε αντίθεση με την μέλισσα, επιβιώνει μετά από ένα τσίμπημα.

Ταξινόμηση – Βασικές κατηγορίες εντόμων και άλλων επιβλαβών οργανισμών υγειονομικής σημασίας και αποθηκευμένων προϊόντων (6)

Αιμομυζητικά Ακάρεα

Τρεις οικογένειες (Dermanyssidae, Macronyssidae, Laelapidae)

• Κυρίως σε πτηνά και τρωκτικά αλλά και σε ανθρώπους

Red poultry mite (Dermanyssus gallinae)

• Σε «οικιακά» και άγρια πτηνά (και σε ανθρώπους)
• Το «δάγκωμα» είναι επώδυνο, ερεθιστικό, δερματίτιδα
• Πτηνοτροφεία (σοβαρή προσβολή), φωλιές πουλιών, οικίες, νοσοκομεία κα.

Ακάρεα της σκόνης του σπιτιού

• Έχουν πολύ μικρό μέγεθος (περίπου 0,3 mm) - Mέχρι και 1500 ακάρεα στην άκρη ενός σπίρτου.
• Τρέφονται κατά τις νύχτες, από τις επιδερμικές φολίδες που αποβάλλει ο άνθρωπος - μύκητα Aspergillus repens
• Ένα άκαρι της σκόνης του σπιτιού παράγει περίπου 20 σφαιρίδια περιττωμάτων την ημέρα. Διάρκεια ζωής = 42 ημέρες, σημαίνει ότι παράγει συνολικά 840 τεμάχια από αυτά. (200 φορές μεγαλύτερη ποσότητα από το βάρος του)
• Καθαρό μαξιλάρι περιέχει πολλές δεκάδες χιλιάδες „οικόσιτα ζώα“ των 0,3 χιλ. περίπου. Εάν έχουν να καθαριστούν χρόνια (κατά κανόνα πλένεται μόνο το κάλυμμά τους), μπορούν να ζήσουν εκεί μέχρι και 400.000 ακάρεα

Κρότωνες (Acarina, Τσιμπούρια), Argasidae – μαλακά τσιμπούρια, Ixodidae – σκληρά τσιμπούρια

• Γναθόσωμα, χηληκέρατα, υπόστομα, προσακτρίδες.
• Τα σκληρά τσιμπούρια είναι καλυμμένα στη βλάστηση.
• Οι μικροσκοπικές προνύμφες έχουν 6 πόδια
• (προσκολλώνται σε σπονδυλωτούς ξενιστές και μυζούν αίμα)
• Οι νύμφες έχουν 8 πόδια.
• Παρασιτούν σε θηλαστικά, πτηνά και ερπετά.
• Ο άνθρωπος είναι τυχαίος ξενιστής.

Υγειονομική σημασία

Κουνούπια

• Όχληση
• Φορείς Παθογόνων (ασθένειες, επιδημίες, πανδημίες)
• Ελονοσία, Πυρετός Δυτικού Νείλου, Φιλαριάσεις

Aedes albopictus ή Ασιατικό κουνούπι «τίγρης»:

• Δυνητικός φορέας πολλών αρμποϊών (τουλάχιστον 22) και άλλων παθογόνων για τον άνθρωπο
• Σημαντικότερες ασθένειες που μεταδίδει είναι ο Δάγκειος πυρετός και ο ιός Chikungunya

Μύγες

• Μηχανικό φορέας πολλών παθογόνων μικροοργανιμών.
• Παθογόνα χολέρας, του άνθρακα, της μικροβιακής δυσεντερίας κ.α.
• Λοιμώξεις όπως σαλμονελλώσεις

Σκνίπες

• Φορείς λεϊσμανίασης που οφείλεται στο πρωτόζωο Leismania. όπως Καλα – αζάρ. Απουσία θεραπείας οδηγεί στο θάνατο
• Φορείς Βακτηρίων και ιώσεων όπως τον «πυρετό της σκνίπας»

Κοριοί

• Αναφυλαξία, αλλεργική αντίδραση, αντίδραση υπερευαισθησίας, άσθμα, (ο σίελος (saliva) προκαλεί το σύμπτωμα).
• Νευρική διαταραχή (jumpiness, post traumatic stress disorder, παραισθησιακή παρασίτωση), αϋπνία
• Μόλυνση των πληγών

Ψύλλοι

• Πανώλη (αστική, Yersinia pestis, black death)
• Ενδημικός τύφος
• Λοιμώξεις που οφείλονται σε ιούς
• Λεμφοκυτταρική χοριομηνιγγίτιδα και εγκεφαλίτιδα
• Άλλες βακτηριακές ασθένειες (Τουλαραιμία, Ψευδοφυματίωση, Ερυσίπελα, Βρουκέλλωση, Σαλμονέλλα )
• Παραισθησιακή παρασίτωση- αντίδραση υπερευαισθησίας

Ψείρες

• Σοβαρές δερματίτιδες
• Μυζούν πολύ αίμα και προκαλούν αναιμίες στα ζώα
• Ξενιστές παθογόνων πρωτόζωων όπως: Πιροπλάσμωση, Ρικέτσιες, Σπειροχαίτες (υπόστροφος πυρετός)
• Μεταδίδουν αρμποϊούς που προκαλούν εγκεφαλίτιδες.
• Με το σάλιο τους μεταδίδουν τοξίνες που προκαλούν μέχρι και παράλυση.

Pediculus humanus corporis

Μεταδίδει επιδημικόν τύφο (βακτήριο Rickettsia prowazekii) το βακτήριο Bartonella quintana (ρικέτσια) και βακτήρια του γένους Borrelia

Κατσαρίδες

• Μετάδοση ασθενειών όπως: Δυσεντερία, Διάρροια ,Σαλμονέλα
• Δυσάρεστη οσμή
• Αλλεργίες: Ιδιαίτερα με την σκόνη που περιέχουν τα ξηρά περιττώματα, ή αποξηραμένα μέρη του σώματος του εντόμου.
• Ανησυχία: Μήπως γρατσουνίσουν το σώμα μας.

Σφήκες - Μέλισσες

Το δηλητήριό τους, περιέχει χημικές ουσίες που προκαλούν παράλυση και πόνο. Εάν δε, περιέχει & τοξικές πρωτεΐνες, προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις , και σε ευαίσθητα άτομα, επικίνδυνο αλλεργικό ¨σοκ» (αναφυλαξία).

Κρότωνες

• Όχληση
• Φορείς ασθενειών.
• Ενδιάμεσοι ξενιστές , ιών, πρωτοζώων, βακτηριδίων, ρικετσιών κ.λ.π.
• Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται για την απομάκρυνση κροτώνων που έχουν προσκολληθεί στον ξενιστή και έχουν αρχίσει να μυζούν κυτταρικό υγρό και αίμα
• Εάν τα στοματικά μόρια αποκοπούν και παραμείνουν στο δέρμα , τότε αναπτύσσεται στην θέση του νύγματος μόλυνση και κοκκίωμα που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα

Μέθοδοι ανίχνευσης εντόμων και άλλων παρασίτων των ζώων

Χαρτογράφηση υπάρχουσας κατάστασης

• Δειγματοληψίες από προκαθορισμένες θέσεις σταθμούς έρευνας.
• Επιθεωρήσεις – Οπτικές παρατηρήσεις
• Παγίδες με δολώματα
• Παγίδες κόλλας
• Παγίδες με προσελκυστικές ουσίες
• Παγίδες με φως